تاریخچه یخچال‌های طبیعی
این یخچال‌ها متعلق به دوران ایران باستان است و قدمت آنها به ۴۰۰ سال قبل از میلاد بر می‌گردد. این نوع یخچال‌ها یک سیستم خنک کننده هستند که یخ را در تمام طول سال منجمد نگه می‌دارند. یخچال‌ها در سراسر ایران یافت می‌شوند به خصوص در اقلیم‌های سرد و خشک و یا در مناطقی که به راحتی بتوان یخ و برف را از مناطق کوهستانی اطراف تهیه و به آن جا منتقل کرد.
معنای لغوی یخچال
یخچال در زبان فارسی به معنای گودال یخ است و یک نوع قدیمی از خنک کننده‌های تبخیری است.
سازه یخچال‌های خشتی
این یخچال‌ها از یک سازه‌ی گنبدی شکل که دارای انبار زیرزمینی بزرگ است، تشکیل شده است. در گذشته فضای ذخیره سازی یخچال را با استفاده از مصالح ساختمانی مقاوم در برابر حرارت، در تمام طول سال عایق می‌کردند.
نحوه ورود و خروج هوا
هوای سرد می‌تواند از طریق ورودی‌ها در پی ساختمان وارد شود و به پایین‌ترین قسمت‌ها نفوذ کند. همزمان شکل مخروطی بنا از طریق دریچه‌ای در بالای آن، گرمای باقی مانده را به سمت بالا وسپس به محیط بیرون هدایت میکنند. در طی این فرآیند، هوای داخل یخچال به اندازه‌ی کافی سرد باقی می‌ماند، تا یخ را در گرمای سوزان بیابان، همچنان منجمد نگه دارد.
چگونگی تولید یخ
یخ در یک حوضچه کم‌عمق ساخته می‌شود که هر شب آن را از طریق یک کانال آب شیرین پر میکنند. وبا ایجاد یک دیوار سایه انداز از حوضچه‌ها در برابر گرمای خورشید زمستانی حتی با زاویه تابش کم محافظت می‌کند. آب در شب‌های سرد زمستان یخ می‌بندد و سپس از حوضچه‌های تولید یخ به مخزن یخ منتقل می‌شوند.
اجزای ساخت یخچال‌های خشتی
این نوع یخچال‌ها را از خشت محلی که متشکل از (ماسه، خاک‌رس، سفیده تخم‌مرغ، موی‌بز، خاکستر و یک ملات مقاوم به نام ساروج که در برابر آب مقاوم است، می‌ساختند. در تابستان، گنبد‌ها را با لایه ی ضخیمی از کاهگل می‌پوشانند تا از آن در برابر گرمای خورشید محافظت کنند. شواهد و مدارک بسیاری از آنها در تاریخ ثبت شده است. در حال حاضر ۱۲۹یخچال در ایران باقی مانده است.
