نمای ساختمان یکی از مهمترین قسمت های طراحی است زیرا رابط بین دو فضای داخلی و خارجی در ساختمان است که وظیفه حفاظت محیط داخل از محیط بیرون را دارد و در واقع چهره ساختمان است.
نمای یک ساختمان علاوه بر اینکه باید ارتباط محیط اطراف با داخل بنا را به خوبی برقرار کند باید به شکلی طراحی شود که ظاهری زیبا و متفاوت داشته باشد و در عین حال هماهنگ با بافت اطراف باشد و از لحاظ بصری فضای شهری را مخدوش نکند.
زیرا در فضای شهری ما یک ساختمان نداریم بلکه مجموعه ای از ساختمان ها در کنار هم هستند که شهر را به وجود می آورند بنابراین باید طراحی نما به صورتی باشد که علاوه بر حفظ ارزش و شخصیت ،قسمتی از یک مجموعه بزرگتر باشد و به صورت واحدی جدا شده و منفرد با آن برخورد نشود.
امروزه یکی از بزرگترین دلایل ایجاد آشفتگی و عدم هماهنگی در نمای شهری تهران این است که بنا ها بدون هیچ قانون و ضابطه ای به صورت سلیقه ای و تصادفی در کنار هم قرار گرفته اند.
طراحی و اجرای نما
از جمله مشکلات نما ی ساختمان ها نداشتن هارمونی رنگ ، رعایت نکردن خط آسمان و تناسبات انسانی و توازن ، استفاده نکردن از مصالح مرغوب و مقاوم، رعایت نکردن ایمنی در هنگام نصب،استفاده نکردن از بام و جداره سبز ،… است.
معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران ضوابطی را برای طراحی و اجرای نما به شهرداری های مناطق ۲۲ گانه ابلاغ کرده است. این ضوابط را می توان ضوابط عمومی طراحی نمای ساختمان در شهر تهران نامید.که شامل سه بخش مجزا با ترتیب احکام سلبی یا الزامات (به معنی آنچه نباید انجام شود) و احکام ایجابی یا اقدامات (به معنی آن چه باید انجام شود) و توصیه ها (به معنی آنچه بهتر است انجام شود ولی رعایت و انجام آن الزامی نیست) ارائه گردیده است که الزام است مورد توجه کلیه ذینفعان و دست اندرکاران (مالکین، طراحان، تصویب کنندگان طرح ها و ناظران) قرار گیرد.
اما متاسفانه در این ضوابط نما، ایمنی نما که یکی از عوامل مهم و چالش برانگیز در هنگام بحران هایی نظیر سیل و زلزله است مورد بررسی قرار نگرفته است.
دستورالعمل طراحی نما و ساماندهی نماهای شهری
الف: فرم ، مصالح و رنگ
احکام سلبی (الزامات)
۱-عدم استفاده از نماهای تمام شیشه ای یا تمام فلزی
۲- عدم استفاده از رنگ های نامتعارف و ناهمگون در نمای ساختمان
۳- پرهیز از بکارگیری مصالح متعدد در نمای ساختمان (حداکثر ۴ نوع)
۴- عدم استفاده از فرم های نامتعارف و نامأنوس (نظیر کشتی، مجسمه ، میوه ها و …)در طراحی و احداث بناها
۵- پرهیز از به کارگیری مصالح برنده یا شکننده، در طبقات همکف و اول، در محدوده ای که در تماس فیزیکی با انسان قرار می گیرد. (از قبیل فلز و …)
احکام ایجابی (اقدامات)
۶-ضرورت استفاده از مصالح بادوام و مانا و مقاوم در مقابل فرسایش و آلوده شدن در نما در همجواری با محورهای معابر و یا ساختمان های خاص (از قبیل سنگ های مقاوم)
۷-ضرورت هماهنگی رنگ غالب نما با رنگ ابنیه همجوار (در صورت برخورداری از کیفیت مناسب)
۸-پوشاندن درز انقطاع بین دو ساختمان با مصالح متناسب با نما
تبصره۱ :نمای تمام شیشه ای عبارت است از : استفاده بیش از ۱۱ %سطح شیشه خور در نما.
(۴-۱-۴-۱۲ طبق بند مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان)
تبصره۲ :در صورت درخواست کتبی مالکی و ارائه دلایل معتبر از سوی مهندس طراح نما مبنی بر عدم رعایت بعضی از موارد فوق (احکام سلبی و ایجابی) با صلاحدید معاونت شهرسازی و معماری منطقه درخواست مطرح شده با حضور مالک و طراح بررسی و تعیین تکلیف خواهد شد.
توصیه ها
۱-پرهیز از به کارگیری رنگ های متعدد در سطح غالب نما.
۲-استفاده از مصالح قابل شستشو در طبقه همکف به منظور حفظ و زیبایی نما.
۳-توصیه می گردد از مصالح آجر سیمان سنگ و یا ترکیبی از این مصالح در سطح نمای ساختمان ها استفاده شود.
۴-در صورت استفاده از آجر در سطح نمای ابنیه از جنس آجر بندکشی شده و و در صورت استفاده از سیمان به صورت آب ساب یا شسته با آبچکان مناسب باشد.
۵-بهره گیری از مصالح بوم آور و مقاوم
۶-بهره گیری از ارزش های معماری ایرانی – اسلامی در طراحی نما و اجزای آن.
۷-هماهنگی طرح وآرم نما با طرح ابنیه همجوار (در صورت برخورداری از کیفیت مناسب)
ب: ملحقات ( عناصرتأسیساتی در نما و تابلو)
احکام سلبی (الزامات)
۱-ممنوعیت طراحی و اجرای هرگونه تجهیزات تأسیساتیبه طور نمایان در نمای اصلی، جانبی و جدارههای شهری.
۲-عدم درج هرگونه نوشته بر روی نمای ساختمان مازاد بر آنچه که در نقشه نمای مصوب مجاز بوده است.
۳-عدم استفاده از عالئم و نمادهایی که اشاعه دهنده تفکرات ضد دینی و ضد فرهنگی باشد.
احکام ایجابی (اقدامات)
۴-ضرورت طراحی، اجرا و نصب کلیه عناصر مربوط به تأسیسات ساختمان اعم از مکانیکی، الکتریکی و نظایر آن در مکانهایی که در معرض دید از معابر عمومی قرار نگیرند.
۵-ضرورت طراحی محل تابلو در طراحی نمای ساختمان ها
توصیه ها
۱-استفاده از جاگلی، نمای سبز و … در لبه بالک ها و یا در مجاورت پنجره ها، به منظور تامی مطلوبیت بصری در معابر، مشروط به رعایت اصول ایمنی و بهداشتی
۲-هماهنگی شکل تابلوها در نمای کلیه ساختمان ها ( خطوط زیری و فوقانی تابلوها) با تابلوهای واحدهای همجوار.
تبصره۱ :ملحقات شامل کولرها (اسپیلتها) کانالهای کولر، ناودانها، سیمها و کابلهای برق و تلف ، دودک بخاری، لوله های تاسیساتی و نظایر آن می باشد.
تبصره۲ :مشخصات تابلوها شامل ( نسبت طول، عرض، ارتفاع و هماهنگی آن با دهنه واحد تجاری یا اداری، رنگ، جنس، تکنولوژی ساخت) میباشد.
تبصره۳ :به منظور استتار کامل تأسیسات و تجهیزات، چنانچه امکان انتقال عناصر تأسیساتی و تجهیزاتی به بخش های غیرقابل رویت میسر نباشد، طرح پوش هماهنگ با نمای اصلی ارائه گردد.
ج: پیش آمدگی و بازشوها در نما
احکام سلبی (الزامات)
۱-ممنوعیت ایجاد هرگونه اختلاف سطح (لبه، پله، سکو و …) در سطح پایین نما (در خط زمین)
۲-ممنوعیت ایجاد هر گونه پیش آمدگی فضای ورودی در معبر عمومی
۳-پیش آمدگی عناصری همچون؛ لبه پنجره ها ، قرنیز و قاب سازی های مجاز در فضای معبر عمومی، بیش از ۱۰ سانتیمتر نباشد.
4-عدم استفاده از بازشوهایی با اشکال هندسی متفاوت و نامأنوس در نما.
احکام ایجابی (اقدامات)
۵-ضرورت طراحی فضای ورودی ساختمان، به صورت خوانا و متناسب با سایر ارکان و اجزاء نما
۶.ضرورت پیش بینی تدابیری همچون قرنیز برای کف پنجره ها، به نحوی که از لغزش آب بر روی نما و ایجاد لکه جلوگیری شود.
توصیه ها
۱-عقب نشینی ورودی پیاده و ماشین از حد مالکیت .
۲-پیش بینی فضای مورد نیاز جهت خشک نمودن البسه در محدوده ای خارج از دید عموم .
3-هماهنگی خطوط تراز، پیش آمدگی ها، بازشوها و لبه بالکن ها با نمای ساختمان های مجاور.
4-هماهنگی ابعاد و اشکال بازشوها با یکدیگر و توجه به بازشوهای موجود در پلاک های همجوار.
د: بام بنا
احکام سلبی (الزامات)
۱-ممنوعیت تعبیه هرگونه عناصر تأسیساتی (از قبیل ونتها، دودکش ها و …) در بام بدون پوش مناسب، به صورتی که از معابر جانبی، قابل رؤیت باشد.
احکام ایجابی (اقدامات)
۲-ضرورت هماهنگی خط پیشانی ساختمان، پیش آمدگی و تراز بام با ساختمان های همجوار
۳-ضرورت هماهنگی فرم، نما، رنگ و شکل غالب بام، با ویژگی های معماری تهران
۴-ضرورت پیش بینی تدابیری همچون آبچکان برای بام، به نحوی که از لغزش آب بر روی نما و ایجاد لکه جلوگیری شود.
توصیه ها
۱-استفاده از پوش گیاهی در سطح بام ساختمان با رعایت نکات ایمنی و جزئیات اجرایی
۲-هماهنگی کفسازی بام با ملک های همجوار در صورت مناسب بودن کفسازی ملک مجاور
ه: سایر موارد (توصیه های عمومی)
۱-رعایت هماهنگی و تناسب نما با منظر عمومی محله و مظاهر فرهنگی (درصورت برخورداری از کیفیت مناسب در بافت محلی)
۲-استفاده از نور، رنگ و سایه روشن در سطح نما، به نحوی که بر جذابیت بصری تاکید گردد
۳-مشخصات کفسازی معبر و محدوده جلوی ساختمان، با مشخصات نمای قسمت پایینی ساختمان و همچنین کف سازی معابر جلوی پلاک های همجوار، هماهنگ باشد. (هماهنگی با شهرداری منطقه الزامی است)
۴-طراح به تناسبات انسانی در ضوابط طراحی نما، به ویژه در طبقات همکف تا سوم، توجه داشته باشد
۵-توجه طراحان به موضوع کیفیت نما در شب و پیش بینی نورپردازی، خصوصاً در مورد همجواری ملک با گذرهای اصلی در هر منطقه (در صورت طراحی نور شب، ارائه نقشه ها و جزئیات الزامی است)
