ضوابط طراحی و اجرای «نما» در ساختمان های جدید با هدف جلوگیری از ادامه آشفتگی سیمای پایتخت، ابلاغ شد.
مقررات «نما» که برای اولین بار، صورت ساختمان ها را همانند قسمت های پنهان سازه، مشمول رعایت اصول واحد می کند، دارای ۳۰ ضابطه است که از ابتدای نما کاری (خرید مصالح) تا انتهای آن را شامل می شود. احکام ضوابط نما در سه سطح «الزام»، «توصیه» و «پرهیز» تنظیم شده؛ به طوری که استفاده از مصالح مقاوم در برابر فرسایش و آلودگی، «ضروری» و به کارگیری مجسمه و نمادهای ضدفرهنگی و رنگ های تند، «ممنوع» عنوان شده است.
معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران ضوابط جدید طراحی و اجرای «نما» در انواع ساختمان ها را به مناطق ۲۲ گانه ابلاغ کرد.
این ضوابط پیش تر به صورت کلی مطرح شده بود اما هم اکنون جزئیات آن که شامل ۳۰ نوع مقررات و دستورالعمل برای نحوه چیدمان نمای ساختمان ها می شود، اعلام شده و باید توسط سازنده ها، اعمال و مورد استفاده قرار بگیرد. ضوابط جدید از ابتدایی ترین مرحله نماکاری که همان «خرید مصالح مخصوص نما» است، فرمان عملیات نما را تحت کنترل می گیرد و سپس بر مراحل میانی همچون «طراحی نما» و مرحله اصلی یعنی «اجرای نما» نظارت می کند.
صورت ساختمان ها به عنوان اجزای تشکیل دهنده سیمای تهران، تاکنون چندان تحت کنترل واحد نبوده و برخلاف سایر قسمت های پنهان ساختمان که مشمول مقررات نظام مهندسی و شهرداری است، اجرای «نما» عملاً خارج از محدوده استحفاظی این دو نهاد بوده و نماها بیشتر تحت تاثیر سلیقه بساز و بفروش ها و تقلید چشمی یک سازنده از کار سازنده دیگر، اجرا شده است.
به عنوان مثال، در سال های اخیر، نوعی سنگ نما که چندان هم در برابر فرسایش ناشی از نور خورشید و رطوبت و باد و باران، مقاومت کافی ندارد، به نمای غالب ساخت و سازهای مسکونی بدل شده است. این اواخر هم، نورپردازی های نه چندان جذاب، در ساختمان های جدید برخی مناطق مُد شده است.
برای ساماندهی این آشفته بازار، دفتر معماری و ساختمان معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران، مجموعه ای تحت عنوان «ضوابط عام نمای ساختمان» را تدوین کرده تا با اجرای آن توسط سازنده ها و نظارت شهرداران مناطق بر حسن اجرای این ضوابط واحد، سیمای شهر تهران از آشفتگی سال های اخیر فاصله گرفته و به سمت آراستگی حرکت کند. ضوابط جدید نمای ساختمان، دارای سه سطح ایجابی، توصیه ای و سلبی است به این معنی که عمل به بخشی از ضوابط از سوی سازنده ها، حکم الزام دارد. برای بخشی دیگر، حالت توصیه ای در نظر گرفته شده و سایر ضوابط نیز حکم «پرهیز» و عدم اجرا را دارد. در قالب مقرراتی که شهرداری تهران برای نحوه طراحی و اجرای نمای ساختمان های جدید وضع کرده، مالکان پروژه های ساختمانی باید از بکارگیری رنگ های تند و غیرهماهنگ با نمای غالب ساختمان های محله، پرهیز کنند و همه تاسیسات فنی نصب شده در بیرون و بام ساختمان را در برابر «دیدعمومی» استتار کنند. همچنین استفاده از مصالح مقاوم در برابر فرسایش و آلودگی، یک الزام است و در مقابل، باید از نصب علائم، نماد و مجسمه های اشاعه دهنده تفکرات دینی و ضد فرهنگی پرهیز شود.
مدیریت شهری، برای تضمین اجرای ضوابط نما، عدول از حداقل های پیش بینی شده در ضوابط را جزو خطوط قرمز مربوط به پایان کار قرار داده به این معنی که اگر «نما» با دستورالعمل ها تناسب نداشته باشد، پایان کار ساختمانی صادر نخواهد شد.
-درباره جزئیات ضوابط نما، با سهیلا صادق مدیرکل معماری و ساختمان شهرداری تهران گفت وگو کرده ایم که در زیر می آید:
-سال گذشته معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران از تهیه پیش نویس ضوابط عام نمای ساختمان خبر داد. تدوین ضوابط نما در چه مرحله ای است و چه راهکاری برای انطباق این ضوابط که بخش تئوری کار محسوب می شود با عملیاتی شدن این ضوابط پیش بینی شده است؟
یکی از مهم ترین وظایفی که در طرح جامع و طرح تفصیلی جدید تهران و متعاقب آن در برنامه عملیاتی ۵ ساله شهرداری تهران تکلیف شده است موضوع «ساماندهی و ارتقای کیفیت سیما و منظر شهری در جهت احیای معماری و شهرسازی ایرانی اسلامی» در مقیاس کلان و «بهبود وضعیت نمای ابنیه شهر» در مقیاس خرد است. در این راستا اداره کل معماری و ساختمان اقداماتی را به موازات یکدیگر آغاز کرده است. اولین اقدام عملیاتی در این بخش تدوین مبانی و اصول اولیه شامل تدوین «ضوابط عام نمای شهر تهران» است. این ضوابط به مناطق ۲۲ گانه ابلاغ شده و هم اکنون هم توسط اداره کل معماری و ساختمان نحوه اجرای آن کنترل می شود. برای اجرایی شدن این ضوابط کمیته های نما در سطح مناطق پیش بینی شده که از افراد متخصص در زمینه معماری و شهرسازی خصوصا طراحی شهری تشکیل شده و در کنار مسوولان منطقه که در روند صدور پروانه ساختمانی فعالیت می کنند قرار می گیرند و پشتیبانی علمی و فنی طرح ها را عهده دار هستند. دومین گام، برگزاری دوره های آموزشی به منظور آگاهی و ارتقای دانش و سطح علمی پرسنل شهرداری تهران با بهره گیری از تجربیات استادان و متخصصان امر است. برنامه ریزی این دوره های آموزشی تا پایان سال به صورت هفتگی به تفکیک مناطق تنظیم شده و تاکنون ۶ دوره برگزار شده است.
-ضوابط نما در چند بخش تدوین شده است و براساس آن سازندگان و طراحان نمای ساختمان به اجرای چه بایدها و نبایدهایی ملزم شده اند؟
ضوابط عام نما شامل سه مرحله کلی انضباط نما، نظم نما و انتظام نما است. این ضوابط در پنج بخش شامل مصالح، ملحقات، تابلوها، پیش آمدگی و بازشوها و بام تدوین شده است. مرحله نخست ضوابط یعنی انضباط نما در سه رده ایجابی (بایدها)، سلبی (نبایدها) و (توصیه ها) به جمع بندی رسید. موارد سلبی شامل مواردی می شود که سازنده نباید آنها را اجرا کند. به عنوان مثال سازنده از استفاده از اشکال ناموزون، جانمایی برخی مجسمه ها که به فرهنگ ما تعلق ندارد یا استفاده از برخی الگوها و سبک های غیرمتعارف منع شده است.
-موارد ایجابی ضوابط عام نما شامل چه مواردی می شود؟
شامل مواردی می شود که طراح باید در زمان طراحی به آن عمل کند که در همان قالب «مصالح، ملحقات، پیش آمدگی، بازشو و بام» قرار می گیرد. به طور مثال مقرر شده هرگونه پیش آمدگی مثل بالکن باید در محدوده ملک قرار داشته باشد.
-چرا محدود است؟
بهتر است به جای محدود بگوییم این ضوابط کلی است. علت آن هم این است که به هر حال برای شهری مانند تهران با چنین وسعتی که هر منطقه آن یک شهر است و از ویژگی های متفاوت کالبدی، بصری، عملکردی، اجتماعی و اقتصادی برخوردار است باید در مرحله اول به صورت کلی مواردی را که بسیار به چشم می خورد و با فرهنگ ما مغایر است اصلاح کرد تا بعد بر مبنای مطالعات دقیق تری که انجام خواهد شد جزئیات بیشتری را ارائه دهیم.
در این مورد لازم است توجه شما را به این نکته جلب کنم که مهم ترین موضوعی که باید در طراحی ساختمان ها به آن توجه شود، اول شرایط اقلیم خُرد منطقه است که در ابعاد بازشوها، میزان پیش آمدگی ها، مصالح مصرفی و مواردی از این قبیل تاثیرگذار است. دوم عملکرد ساختمان باید مورد توجه قرار گیرد. به طور مثال نمای ساختمانی که کاربری آن فروشگاه است با نمای ساختمان یک مدرسه متفاوت است. همین طور نمای یک ساختمان مسکونی با نمای یک ساختمان تجاری باید متفاوت باشد در نتیجه یک ضابطه برای عموم ساختمان ها نمی تواند پاسخگو باشد. به همین دلیل ضابطه ای که تدوین شده خیلی کلی است و خطوط کلی الزامات را بیان می کند و در مراحل بعدی کامل تر خواهد شد.
-در اصول طراحی شده چه ضوابطی برای نمای ساختمان بلندمرتبه الزامی عنوان شده است؟
مهم ترین موضوعی که در مورد تک بناهای بلندمرتبه باید رعایت شود، توجه به همجواری های آن است. یعنی غیر از موضوعاتی همچون ظرفیت خیابان های همجوار و جمعیت پذیری باید به همجواری ها و همسایه این ساختمان ها توجه شود که از نور، هوا و دید مناسب محروم نشوند. در مورد طراحی نمای بناهای بلندمرتبه هنوز ضابطه مشخصی تدوین نشده ولی معیارهایی در دست تهیه قرار دارد که بر اساس آن معیارها طرح ها ارزیابی شوند.
-برای آنکه ضوابط نمای ساختمان ضمانت اجرا داشته باشد و به تعبیری نوعی عامل بازدارنده سازنده در اجرا نکردن ضوابط وجود داشته باشد آیا جریمه یا بسته تشویقی برای آن پیش بینی شده است؟
به صورت مشخص جریمه ای برای اجرایی نشدن ضوابط نما وجود ندارد اما فرآیندی که تعریف شده به کنترل طرح ها می پردازد. به این ترتیب که طرح نما در کمیته های نمای مناطق شهرداری بررسی می شود و براساس مصوبه کمیته پروانه ساختمانی صادر می شود. تایید نقشه نمای ساختمان در این کمیته ها به منزله مهر تایید نقشه نما است. پس از صدور پروانه ساختمانی و اجرای عملیات ساختمانی، بر نمای در حال ساخت نظارت و کنترل اعمال می شود تا مشخص شود مطابق با نقشه ها پیش می رود یا خیر. در صورت رعایت نشدن نقشه نمای تایید شده به مالک تذکرات لازم داده می شود تا نمای ساختمان را مطابق نقشه های مصوب اجرا کند.
-نظارت بر اجرای نما توسط شهرداری انجام می شود یا سازمان نظام مهندسی؟
فعلا توسط شهرداری این نظارت انجام می شود. سازمان نظام مهندسی فقط به صورت کلی بر هر مرحله از ساختمان نظارت دارد ولی اینکه آیا نمای اجرا شده با نقشه های مصوب تطبیق دارد یا خیر هنوز ورود پیدا نکرده است. این نکته را اضافه کنم که از آنجا که اجرا نشدن نمای ساختمان به صورت اصولی جزو تخلف ساختمانی احراز نمی شود صدور جریمه تخلف برای آن امکان پذیر نیست اما می توان از اهرم هایی برای الزام مالک به رعایت نقشه نما استفاده کرد. مثل اینکه تا زمانی که نقشه نمای اجرا شده اصلاح نشود پایان کار صادر نشود. به تعبیر دیگر وقتی پروانه ساختمانی صادر می شود، مالک ملزم است زیر نظر مهندس ناظر نقشه های مصوب ساختمان را اجرا کند. وقتی که نقشه های نما مصوب می شود در صورت عمل نکردن به نقشه نما شهرداری منطقه می تواند گواهی عدم خلاف برای ساختمان صادر نکند چون از مفاد و نقشه های مصوبه تخلف کرده است.
-اگر سازنده ای به تمامی ضوابط نما عمل کند و موارد توصیه ای را هم مدنظر قرار دهد بسته تشویقی مثل تراکم یا اعمال تخفیف در هزینه صدور پروانه ساختمانی برای آن وجود دارد؟
برای این مورد سازوکاری تعیین شده تا در مسیر صدور پروانه ساختمانی، نقشه های نما هم مانند سایر نقشه های معماری تایید شود و پس از آن پروانه ساختمانی صادر شود. در این فرآیند اگر سازنده ای به اجرای ضوابط نما اقدام کند در پرداخت عوارض ساختمانی برای او تخفیف هایی در نظر گرفته می شود ولی هنوز در دست رسیدگی است و نهایی نشده است.
-تدوین سند تکمیلی طرح جامع شهر تهران (برنامه راهبردی مدیریت منظر شهری تهران) در چه مرحله ای قرار دارد؟
خوشبختانه طرح جامع تهران با اتخاذ رویکرد برنامه ریزی راهبردی که دارد از یک قالب سنتی خارج شده و با نگاهی جدید توانسته علاوه بر توجه به اصل انعطاف پذیری در سیاست گذاری، حوزه های جدیدی همچون حوزه های زیست محیطی و طراحی شهری را به قلمروی سیاست های طرح وارد کند. در این راستا، برنامه راهبردی طراحی شهری و مدیریت منظر شهری تهران به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران رسیده بنابراین تهیه سند مذکور الزامی قانونی برای شهر تهران به شمار می آید. بخشی از سند «برنامه راهبردی طراحی شهری و مدیریت منظر شهری تهران» به عنوان سندی که محتوای دیگر اسناد رسمی شهر را تکمیل و تدقیق می کند در سنوات گذشته تهیه شده و ادامه آن در برنامه سال جاری اداره کل معماری و ساختمان در جریان است.
منبع:
گزارش دنیای اقتصاد به نقل از شورای عالی شهرسازی و معماری ایران
